LARTES Okuma-Dinleme Notları

"Bugün yazdıklarım dün düşündüklerimdir, yarın değişebilir, umarım da değişir."

Dilerseniz bu ileti üzerinden, dilerseniz yavuz@lartesnotlar.com’a e-mail atarak bana ulaşabilirsiniz

Neden Aynı Hatayı Sürekli Yapıyorsun? Alok Kanojia'dan Notlar

AYNI HATALARI ISRARLA YAPMAMAK İÇİN

PART 2

Kontrafaktüel düşünme bir bültende anlatılacak bir konu değil. Fakat Alok'un yaklaşımını kısaca özetlemek mümkün. Lütfen aklınıza takılan şeyi bana doğrudan yazın. İlgililer için ekstra bir e-posta ile kendi bağlamınızda açıklamaya çalışırım.

NOT:

Direkt çeviri yapmadım. Anlaşılır hale getirmek ve özetlemek için notlarım arasıdan kendi cümlelerimle sizlere aktarmak istedim. Yer yer Alok’un söylediklerini direkt çeviri olarak da koydum. Kimisi benim Alok'tan ilhamla kendi notlarım ve ifadelerim, kimisi Psikiyatrist Dr. Alok’un ifadeleri. Hangisi benim hangisi Alok’un ayırmanız zor olabilir. Defterde bunları ayırmak benim için de kolay olmuyor. Çok da önemli bulmuyorum. Mühim olan işe yaraması.

Geçen haftaki bültenin kısa özeti ile başlayalım.

Bugünkü bülten Alok Kanojia’nın neden aynı hataları tekrar yapıyoruz başlığı altında değindiği, beynin düzeltici aksiyonları alırken takip ettiği süreçlerin tüm özetini içeriyor. Geçen hafta bu süreçlerden biri olan ‘motivasyonel yakıttan’ bahsettik. Kısaca değinelim ki, bugünkü parça ile birlikte okurken düşünmek kolaylaşsın.

Dr.Alok Kanojia beynin düzeltici aksiyonları alırken geçtiği nörobilimsel bir süreçten bahsediyor. Bu sürecin temek iki aparatı var.

Birinci aparat motivational fuel. Bu, hatayı tekrar yapmamak ve düzeltici aksiyonu alabilmemiz adına harekete geçmek için ihtiyacımız olan ‘motivasyonel yakıt’.

Geçen bültende Alok’un verdiği örneği yineleyelim:

Aracınızla A noktasından B noktasına gitme planınız var. Öncelikle A’dan B’ye nasıl gideceğinizi gösteren bir haritaya ihtiyacınız var.

Kontrafaktüel düşünme bu haritayı inşa etmenize yarıyor. Fakat aracınız haritayla çalışmaz değil mi? Yakıta ihtiyacınız var. İşte bu yakıtı motivasyonel bileşen olarak düşünebilirsiniz.

Motivasyonel yakıta kaynak oluşturabilecek duygulardan biri olan utanç üzerine konuşmuştuk. Toksik değil, sağlıklı bir utancın düzeltici hareketin alınması için üstlenebileceği görevden bahsettik ve utancın temelde düzeltici hareketin alınması için dizayn edildiğini ifade ettik.

Hatırlayalım. Sağlıklı utanç genelde harekete geçiricidir, toksik utanç ise genelde düzeltici hareketten alıkoyar. Hatta hatanın tekrarlanmasına sebep olur.

Utanç bir yakıttır. Modern zamanın imkanlarını kullanıp ondan kaçmak yerine kullanmayı öğrenmemiz bize yardım edecektir.

Şu notu düşmekte fayda var. Utanç kompleks bir duygudur. Herkesin utanç duygusunu sindirme biçimi farklıdır. Kimi zaman utanç duygusu sandığımız şey sürekli suçluluk hissetme gibi özdeğerinize zarar verici bir hale dönüşebilir. Bu tür bir utanç harekete geçmeyi engeller.

Bugün beynin düzeltici aksiyonları alırken takip ettiği diğer süce odaklanacağız.

Bir yol haritası olarak Kontrafaktüel Düşünme

Kontrafaktüel düşünme, “gerçekleşmemiş ama gerçekleşmiş olabilecek” alternatif senaryolar veya olaylar üzerine düşünme sürecini ifade eder. Bu, bireyin geçmişteki olayları “eğer böyle olsaydı” veya “eğer öyle olmasaydı” şeklinde yeniden hayal ederek farklı sonuçları değerlendirmesi anlamına gelir.

En basit tabiriyle zamanda biraz geriye gidip ‘neyi farklı yapabilirdim’ diye düşündüğümüz bir zihinsel devredir. Bir şey yaparsınız, boka sarar ve geri dönüp ne yapsam başka türlü olurdu diye senaryolara kurarsınız.

Aranızda hiç hata yapmamış olanlarınız :) dışında herkesin, bu devreyi bilinçli bilinçsiz kullandığından eminim. Bu devre temelde aynı hatayı tekrar yapmamamız için orada.

Peki bu devreyi doğru kullanıyor muyuz?

Şimdi mevzuyu daha tanıdık hale getirelim. Bir konuşmadan çıktınız, söylememeniz gereken şeyler söylediniz ve aşırı tepki verdiniz. Yatağa yattınız ve o kişiye zihninizde yeniden cevaplar veriyorsunuz. Uyanıyorsunuz, gün içinde dalıyor kafanızda yeniden cevaplar üretiyorsunuz. O ana gidip gidip, adeta yeniden yaşıyor veya tekrar yaşarsanız neler söylemeniz gerekiyor acılar içinde düşünüyorsunuz. Enerjiniz tükeniyor ve yoruluyorsunuz. Ters giden ne?

ÇÜNKÜ Kontrafaktüel düşünme aşırı ve yanlış kullanılıyor.

Güzel haber bu devre ters gitmiş veya gidebilecek şeyleri toparlamamız için var.

Kötü haber ise bu temel insani donanımın neden orada olduğunu bilmediğimiz için onu yanlış kullanıyoruz.

Bu yüzden hatırlamak gerekiyor ki geçmişteki olaylara alternatif senaryolar üreterek ders çıkarmamıza, gelecekte daha iyi kararlar almamıza yardımcı olduğu ölçüde işlevseldir; ancak bu düşünce biçimi, sürekli “keşke”ler ve “eğer”lerle zihni doldurarak pişmanlık, suçluluk veya hayal kırıklığı yarattığında zararlı hale gelebilir.

Eğer alternatif senaryolar, sadece geleceğe dair olumlu bir rehber oluşturmak yerine geçmişin takıntılı bir şekilde sorgulanmasına yol açıyorsa, bu düşünme biçimi kişi için bir yük haline gelir ve kişinin ruhsal sağlığını olumsuz etkiler.

Elimizde geçmişe dönüp analiz yapmak için sihirli bir devre var. Bu devreyi doğru kullanmayı öğrenmemiz çok işe yarayacak.

Burda kontrafaktüel düşünme süreci ile ilgili ikinci bir hataya düşüyoruz.

Dr. Alok bu devrenin diğer bir yanlış kullanımına örnek verirken Theory Crafting’den bahsediyor. Theory crafting, özellikle video oyunları, masa oyunları veya kurallara dayalı karmaşık sistemlerde stratejiler ve mekanikler üzerine detaylı analiz yaparak en iyi taktikleri, karakter yapılarını veya oyun içi stratejileri geliştirme sürecidir.

Alok, Theory Crafting’e değinirken, günlük hayatta bir şeyleri düzeltmek veya yoluna koymak için harekete geçmek yerine, sürekli zihinde kalan ve eyleme dönüşmeyen düşünce süreçlerinden bahsediyor. Yani, insanın bir konuyu tekrar tekrar analiz edip stratejiler oluşturduğu ancak bu düşünceleri hayata geçirecek adımları atmadığı durumlara dikkat çekiyor. (Youtube'dan sürekli bir şeylerin nasıl yapılacağına bakmak, instagram'dan sürekli şeyler kaydetmek ama kaydedilen şeyler üzerine harekete geçmemek ve veri topladığını zannetmek...)

İlk önemli hatada bu devreyi aşırı ve yanlış yönde kulanıyorduk. Varlığı temelde bir nimetken onu bir lanete dönüştürüyorduk. İkinci yanlış kullanım; tekrar harekete geçmek istediğimiz, geçmişte yaşanılan olaylar üzerine sonuç çıkarmaya çalışırken elimizdeki verilerin yeterli olduğunu düşünmek.

Geriye dönük düşünmelerde olayları genelde doğru okumak düşündüğümüz kadar kolay değil. Anıların bozularak çağrıldığını ve bu bozulmada travmalarımızdan tutun da ezberlediğimiz bakış açılarına kadar her şeyin devrede olduğunu hatırlamak gerekiyor. Bu süreci kendiniz yönetmeyi öğrenene kadar ehil bir terapist eşliğinde tamamlamak en iyisi.

Olayı değerlendirmek için veri toplamaya izin vermek

Kontrafaktüel süreçte veri toplamak büyük önem taşır. “Delillerim ortada; ben böyleyim ve bu durum değişmez” yanılgısına kapılmamak gerekir. Çünkü durumu yeniden değerlendirmek için yalnızca geçmişte yaşadıklarımız değil, yeni verilere de ihtiyacımız vardır.

Bir olayı tekrar yaşamadan nasıl sonuçlanacağını bildiğimizi sanmak yanıltıcı olabilir; eğer bu düşünce bizi harekete geçmekten alıkoyuyorsa, aslında elimizde yeterli delil yoktur. Yeni delillere ulaşmak için harekete geçmemiz gerekir.

(bedenin -tekrar harekete geçmek istediğiniz ama geçmişten yaptığınız çıkarımlarla harekete geçemediğiniz- olay hakkında harekete geçerek gerçek veriyi toplamasına izin verin.)

Yola çıkmadan önce hangi duyguları hissedeceğimizi tahmin eder, bu tahminlerden kaçınarak bir döngüye sıkışırız. Konuyla ilgili sürekli bilgi toplarız ama harekete geçmeyiz. Oysa “ne hissedeceğimi bilmek” düşüncesine gereğinden fazla takılmamak gerekir; bu çoğu zaman yanıltıcıdır.

Veri toplamak, tekrar harekete geçip gerçekte ne olduğuna bakmak demektir.

Yeni veriler toplanmadıkça kontrafaktüel düşünmenin kalitesi düşer.

Özetle kendinize şu 2 soruyu sorun!

1

Yaşanan olaydan sonra nelerin ters gittiğini ve iyi gitmesi için nelere ihtiyacımız olduğunu düşünüp duruyor ve sürekli bilgi topladığımı zannettiğim teorik diyebileceğimiz, öğrenme ve düşünme faaliyetlerine mi vakit ayırıyorum yoksa bir daha harekete geçip gerçek veriyi toplayarak yolumu inşa mı etmeye çalışıyorum?

Sıfırdan Yüze her şeyin istediğim gibi gerçekleşeceğini umduğum bir yol mu hayal etmekle vakit harcıyorum?

Sanki ta Dünya’dan Ay’a uzanacak şekilde sürekli bir yolun hayalini mi kuruyorum ve bunu bir uzay gemisi yapmadan veya bir fırlatma yapmadan mı hayal etmeye devam ediyorum?

Özetle teorik çalışmalarınızın yüzdesi nedir ve veri toplamanın yüzdesi nedir? Bu ikisi kontrafaktüel düşünmenin olmazsa olmazı. Özel durumlar haricinde, harekete geçip yeni delilleri toplamadığınız bir durumda kontrafaktüel düşünme doğru sonuç vermeyebilir.

2

Utandığınızda, bu utançtan yararlanarak hayatınızda bir değişiklik mi yapıyorsunuz? Utanç, var olan en güçlü motivasyon kaynaklarından biridir. Yoksa utançtan kaçarak mevcut varlığınızı sürdürmeye mi çalışıyorsunuz?

(not: utanç mekanizması kendinizden sonsuza kadar utanmanız için orda değil, harekete geçmeniz için orda. Belki utancın bu vazifesini bilmek dahi kendinizi sürekli suçlu hissetmemek için yardımcı olabilir)

Muhabbetle,

Yavuz